De allrounder

Elbertus Donkerwolk werd geboren op 23 juni 1810 aan de Molenstraat 12, in het centrum van Nijmegen. Zijn vader was metaalslijper en al op jonge leeftijd vergezelde Elbertus hem bij diens werk. De jonge Donkerwolk raakte volledig in de ban van de schaar met zijn eenvoudige, doch efficiënte werking. Al snel was hij een meester in het gebruik ervan: hij kon vlinders in volle vlucht door midden knippen en ermee werpen als de beste messenwerper. Het wekt dan ook geen verwondering dat hij zich aangetrokken voelde tot het kappersambacht. Begin jaren dertig van de 19de eeuw vestigde hij zich in de Lange Burgstraat A (nu de Burchtstraat) als dameskapper of ‘coiffeur’, zoals hij het pleegde te noemen. Zijn clientèle bestond vooral uit ‘upper class’ vrouwen, die hij op alle mogelijke manieren probeerde te verwennen. Zo breidde hij zijn kapperspraktijk al snel uit met nevenproducten als parfums en waspoeders (Fig. 1). Hij stond alom bekend om zijn charmante manieren en ontving klanten van ver buiten Nijmegen, die niet zelden uitsluitend kwamen om een praatje met hem te maken.

Fig. 1 Advertentie Elbertus Donkerwolk in De Gelderlander (1849)

Elbertus Donkerwolk was allerminst bang was om nieuwe ideeën uit te proberen. Toen hij in 1840 hoorde van de uitvinding van de daguerreotypie, verdiepte hij zich meteen in deze techniek. De zakelijke mogelijkheden van de combinatie van het kappersvak en fotografie ontgingen hem niet. In 1841 trok hij naar Parijs om er een daguerreotypiecursus  te volgen. Daar ontmoette hij de grote Daguerre zelf, die ook zeer gecharmeerd was van deze sympathieke Nijmegenaar. Daguerre heeft zelfs een portret van hem gemaakt. Dat is opmerkelijk want er zijn slechts enkele portretten van Daguerre bekend; het toont aan wat een uitzonderlijke gave Donkerwolk had om mensen voor zich te winnen. Hij kocht een volledige foto-uitrusting in Parijs en maakte hij zich het fotografische procedé meester. Zijn eerste pogingen waren enigszins wazige, door de lange sluitertijd bewogen portretten (Fig. 2-3). Maar al snel werden de resultaten beter. Eigenhandig modificeerde hij de camera, zodat deze hem in staat stelde meer op het gezicht in te zoomen. Zijn plan was even simpel als effectief: nadat hij een klant had geknipt, wilde hij haar op haar paasbest vastleggen. Rekenend op de ijdelheid van zijn clientèle voorzag hij goede winsten. Uiteindelijk bleek dat enigszins tegen te vallen: de kostprijs was hoog en niet alle portretten slaagden in een keer.

Fig. 2-3 Eerste pogingen van Donkerwolk (1841-1842)

Nadat het was gelukt succesvolle opnamen te maken heeft Donkerwolk in zekere zin steeds hetzelfde portret gemaakt. Hij had duidelijk meer het oog van een vakman die iets in beeld wil brengen dan van een esthetisch ingesteld persoon, die misschien meer geïnteresseerd is in compositie. Het ging er hem natuurlijk niet om sprekende portretten te maken, maar om geld te verdienen. Wel wisselde hij, om redenen die mij onbekend zijn, af en toe de achtergrond. Later leerde hij ook nog om het portret te verlevendigen met kleur door het bij te schilderen. Maar de fotografische techniek is steeds hetzelfde gebleven. Hij was vooral kapper en was erg trots op de resultaten van zijn kapperswerk, zoals wel uit de foto’s blijkt.

Donkerwolk heeft slechts enkele jaren gefotografeerd. Het eentonige fotowerk ging hem steeds meer tegenstaan en hij kreeg een allergie voor de kwikdampen die vrijkwamen bij het ontwikkelen van de foto’s. Toen er bovendien in Nijmegen eind jaren veertig andere portretstudio’s werden geopend en de concurrentie toenam, was de maat vol. Hij stopte met fotografie en richtte zich weer op het kappersvak met bijbehorende nevenactiviteiten. Tot het einde van zijn leven bleef hij een succesvol op dat gebied, als fotograaf is hij volkomen in de vergetelheid geraakt. Hij stierf op een onaangename manier. Door zijn werk met de daguerreotypie had hij een kwikvergiftiging opgelopen die hem langzaam verteerde. De lichamelijke kwalen hoopten zich op en hij werd afhankelijk van morfine om te kunnen functioneren. De laatste maanden van zijn leven waren zeer pijnlijk en hij schijnt te zijn gestorven door zich van de tweede verdieping van zijn huis te werpen. Zijn begrafenis vond plaats in Nijmegen onder grote publieke belangstelling. Donkerwolk ligt begraven op de begraafplaats Neerbosch, waar zijn graf nog steeds kan worden bezocht.